مسجد جامع یزد مسجدی در دل یزد است و یکی از زیباترین مساجد ایران و خاورمیانه است و هر ساله تعداد زیادی از افراد و توریست‌ها برای دیدن آن می‌روند. این مسجد جامع دارای بلندترین مناره در بین مساجد است و طرح کلی آن از کعبه الهام گرفته شده است. اگر قصد سفر به یزد را دارید حتی دیدن این مسجد را هم در بین دیگر آثار باستانی این شهر زیبا قرار دهید و از آن دیدن کنید.
معرفی و تاریخچه مسجد جامع یزد
مسجد جامع یزد بیش از ۹۰۰ سال پیش و در قرن نهم هجری، در زمان آل بویه ساخته شده و از آن روز تا به امروز یکی از بناهای تاریخی و باشکوه این استان است. در زمان آل بویه این مسجد را مسجد عتیق می‌نامیدند. در آن زمان محلی که مسجد بنا شده، وسط شهر بود و تمام افراد شهر می‌توانستند به راحتی در این مکان حضور پیدا کنند. قبل از ساخت این مسجد، در اینجا سه مسجد دیگر قرار داشت و با هم ادغام شدند و نام مسجد به مسجد جامع تغییر کرد. ساخت مسجدی که امروزه می‌توان از آن دیدن کرد حدود یک قرن زمان برده است و هر بخش از آن در زمان سلطنت‌های مختلفی ساخته شده است.
پایه اصلی این مسجد در زمان سلطنت ساسانی بنا شد. قبل از آنکه این مسجد پایه گذاری شود، در آنجا یک آتشکده وجود داشت. در زمان فتحعلی شاه قاجار مسجدی که قبلا ساخته شد بود، مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت اما در طی این مرمت سطح گسترده‌ای از بنا تخریب شد و به شکل امروزی ساخته شد.
اولین مسجدی که ساخته شد، در قرن سوم هجری نام عتیق را به خود گرفت و بعد از آن در قرن پنجم مرمت شد. سپس در کنار آن مسجد دوم دیگری ساخته شد و که دارای یک گنبد و چند ایوان بود. سپس در قرن هشتم بخش دیگری از مسجد ساخته شد و مسجد جامع نو نام گرفت. مسجد جامع نو یزد توسط رکن الدین محمد بن قوام الدین محمد بن نظام حسینی یزدی قاضی ساخته شد. البته از آنجایی که ساخت مسجد جامع یزد حدود ۱۰۰ سال زمان برد به دست این فرد تکمیل نشد و نهایتا فردی به نام شرف الدین علی یزدی آن را کامل کرد. این مسجد در سال ۱۳۱۳ به عنوان آثار ملی ایران به ثبت رسید و در سال ۱۳۹۶ نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت.
بررسی پلان مسجد جامع یزد
این مسجد دارای شکل کلی مربعی است و این طرح الهام گرفته از خانه کعبه است و همچنین طرحی مرکب از چند مقصوره گنبددار و یک شبستان است. همچنین در طراحی آن معماران از نماد کیهانی که الگویی در معماری مسلمانان است، استفاده کرده‌اند و می‌توان آن را قدیمی‌ترین نمونه این سبک معماری دانست. دیگر نمونه‌های مشابه این مسجد را می‌توان در هرات و بخارا مشاهده کرد.
ویژگی‌های منحصر به فرد در معماری مسجد جامع
مسجد یزد دارای نمادهای بسیاری است که می‌توان آنها را در تمامی مساجد جامع دید. استفاده از نقش‌های پنج ستاره، شمسه ۷۲ پر و شمسه ۱۲ پر از جمله نقش‌ها و نمادهایی است که در این مسجد استفاده شده است. نماد پنج ستاره که از جمله نقش‌های مورد استفاده در معماری اسلامی است، نشان دهنده پنج اصل دین، پنج تن آل عبا و پنج پیامبر اولوالعزم است.
تامین روشنایی مسجد هم یکی دیگر از ویژگی‌های منحصر به فرد این مسجد جامع است. این مسجد در یک شهر کویری ساخته شده و بیشتر روزهای سال آفتابی است. تمام روشنایی مسجد جامع یزد از نور خورشید آن هم به صورت غیر مستقیم تامین می‌شود. در واقع نور به گنبد و دیوارهای سفید برخورد می‌کند و انعکاس آن فضا را کاملا روشن می‌کند.
نگاهی به تمامی بخش‌های این مسجد قدیمی و باشکوه
همان طور که گفته شد این مسجد قدمتی بسیار طولانی دارد و دارای بخش‌های مختلفی است. این مسجد شامل ایوان اصلی، شبستان، کریاس، قنات، چاه آب، کتابخانه و گنبد است. هر کدام از این بخش‌ها زیبای خاص و منحصر به فرد خود را دارند و در ساخت آنها ظرافت بسیاری به کار رفته است.
جلو خان مسجد
جلو خان مسجد در جلوی سردر شرقی قرار گرفته است. برای ورود به مسجد اول از همه به آن می‌رسید. در این فضا حوضی هشت ضلعی قرار گرفته و در مقابل آن ستون‌هایی مرمری است که در قدیم آتش روی آنها قرار می‌گرفت تا ورودی را روشن کنند.
سردر شرقی
سردر شرقی، ورودی اصلی مسجد است و زیبایی چشم‌گیری دارد. این سردر دارای ارتفاع ۲۴ متری است و در اطراف آن طاق نما و دو مناره قرار گرفته است. روی این سردر القاب شاهرخ تیموری و میرزا جهانشاه نوشته شده است. در هشتی ورودی نیز می‌توان متن وقف نامه مسجد را مشاهده کرد که به سال ۷۶۵ هجری قمری برمی‌گردد.
مناره‌های مسجد جامع یزد
مناره‌های مسجد جامع یزد معروفیت خاص خود را دارند و روی آنها با کاشی کاری کتیبه‌هایی به خط کوفی نوشته شده است. هر کدام از مناره‌ها راه‌پله‌ای مجزا دارند که به بالای مناره می‌رود. یک مناره یک راه‌پله و دیگری دو راه پله دارد. این مناره‌ها دارای ارتفاع ۵۲ متری و قطر ۸ متری هستند. جالب است بدانید این مناره‌ها در سال ۱۳۱۳ ریخت و مجدد مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.
کریاس یا دهلیز
هنگام ورود به مسجد یکباره وارد بخش اصلی نمی‌شویم. بلکه وارد یک فضای مربعی می‌شویم که دارای سقفی گنبدی شکل و آجری است. به آن دهلیز یا کریاس گفته می‌شود.
محراب مسجد جامع یزد
محراب این مسجد دارای تزئینات بسیاری مانند گچ کاری و مقرنس است و زیبایی آن قابل توصیف نیست. محراب اصلی در شبستان شرقی قرار دارد.
صحن داخلی
صحن داخلی فضایی مستطیل شکل برای اقامه نماز است و دارای کاشی‌های آبی رنگ است.
شبستان غربی
شبستان غربی فضایی مستطیل شکل با پنجره‌هایی شبکه دار است و امروزه به موزه مسجد تبدیل شده است.
شبستان شاهزاده
در قسمت غربی صحن شمالی شبستانی به نام شبستان شاهزاده ساخته شده که دارای ۴۸ ستون است.
کلام آخر
مسجد جامع یزد یکی از مساجد ثبت شده در یونسکو است و قدمت طولانی دارد. این مسجد از ادغام سه مسجد که هر کدام در دوره خاصی ساخته شده‌اند، ایجاد شده و دارای پلانی مربع شکل است و به مناره‌های بلند خود شهرت دارد.
