شهر یزد یکی از شهرهای پرجاذبه و پر رمز و راز ایران است. این شهر در برخی از منابع به عنوان دومین شهر تاریخی جهان نامیده میشود. یزد یکی از شهرهای بسیار پربازدید در ایران، هم در بین گردشگران ایرانی و داخلی و هم در میان گردشگران خارجی است. جاذبههای توریستی و دیدنی فراوانی شامل میدانها، مساجد، بادگیرها و آثار تاریخی گوناگون، این شهر را شهره عام و خاص کرده است. اما یکی از این جاذبهها را میتوان بیشتر از بقیه منحصر به فرد و خاص دانست. «آتشکده بهرام یزد» یک مکان خاص و جذاب است که نظیر آن در کمتر شهر ایرانی به جای مانده است. در این مقاله قصد داریم تا با پیشینه و ویژگیهای این جاذبه توریستی و فرهنگی بیشتر آشنا شویم و ببینیم این مکان چه زمانی ساخته شده و در چه نقطهای از شهر یزد واقع شده است.
آتشکدهها در آئین باستانی زرتشتیان
آتشکدهها جایگاه ویژهای در زندگی پیشینیان زرتشتی ما ایرانیان داشتهاند. عنصر آتش در تاریخ ما ایرانیان همیشه جایگاهی خاص و ممتاز داشته است. در گذشته و به دلیل کم بودن امکانات ایجاد آن، آتش به عنوان روشنیبخش و گرمابخش منازل و مکانها، ارج و قرب فراوانی داشته است. در ایران قدیم و در هر محله، مکانی برای ایجاد آتش و نگهداری از آن در نظر گرفته میشده و افراد برای آوردن آتش به محل زندگی خود، به این مکان مراجعه میکردهاند. این مکانها به عنوان آتشکده نیز نامیده میشده و نگهبانانی به صورت دائمی از آتش آن نگهداری میکرده است.
به علاوه در آئین زرتشتی نیز احترام و اثر فوقالعاده و قابل احترامی برای عنصر آن آتش در نظر میگرفتند و از آن همیشه نگهداری میکردند. آتشکدهها در هر مکان و منطقهای در ایران باستان به دلیل وجود عنصر نور و گرما در آن، مقدس و قابل احترام تلقی میشدند و یکی از دلایل مهم تجمع انسانها در شهرها شمرده میشدند. در آن زمانها مردم فرزندان خود را برای آوردن آتش، به این آتشکدههایی شبیه به آتشکده بهرام یزد میفرستاندند و طبق تاریخ اگر کسی فرزندی نداشت، به همین دلیل اجاق کور نامیده شد. این آتش همچنین باعث گردهمایی مردم میشد و یکی از عواملی بود که باعث میشد تا جشنها و مراسم آئين زرتشت بیشتر در این مکانها، برگزار شود.
آتش آتشکده بهرام یزد از کجا و از چه زمانی آورده شده است؟
آتش در آتشکدههای باستانی ایران تا دوران ساسانی به دقت نگهداری و حفظ میشد. دو مورد از مهمترین و اصلیترین آتشکدههای باستانی ایران تا 1500 سال قبل، آتشکده «آذرگشسب» و «آذر برزین» بودند. در زمان حمله اعراب به ایران در 1400 و اندی سال قبل، آتش این آتشکدهها توسط آنان خاموش شد. پادشاه آن زمان ایران یعنی یزدگرد سوم دستور داد تا آتشی باستانی از سومین آتشکده ایران یعنی «آذر فرنبغ» به مرکز ایران آورده شود. این آتش به شهر یزد و در مکانی در نزدیکی آن به نام عقدا آورده شد و به مدت 700 سال در غاری در این شهر نگهداری شد.
پس از آن، این آتش به روستایی در شهرستان اردکان و به مدت 300 سال نگهداری شد. پس از این مکانها، آتش مقدس به شهر یزد و محله «خلف خان علی» منتقل شد و در منزل یکی از موبدان بزرگ زرتشتیان یعنی «موبد تیرانداز آذرگشسب» برای سالها نگهداری گردید.
ساختمان آتشکده بهرام یزد، مربوط به چه زمانی است؟
بر خلاف آتش باستانی که از 1500 سال پیش حفظ و نگهداری شده و قدمت باستانی دارد، ساختمان این آتشکده قدمت زیادی ندارد. این بنا در زمان پهلوی اول و در سال 1313 احداث گردیده است. زرتشتیان یزد به همراه زرتشتی پارسی به نام همابایی و همچنین کمکهای برادران امانت، بنا شده است. برادران امانت همچنین با اهدای یک قطعه زمین به مساحت 6881 متر که از زمینهای موروثی خانوادگی به شمار میرفت، در ساخت این آتشکده مشارکت کردند. خانواده امانت به یاد پدرشان «اردشیر مهربان رستم امانت» این زمین را برای ساخت آتشکده وقف نمودند. برای ساخت این بنا همچنین از کمکهای مالی زرتشتیان پارسی مقیم هند نیز کمک گرفته شده است.
درباره بنای آتشکده بهرام یزد
ساختمان آتشکده بهرام یزد، ساختی ساده و بیآلایش دارد و از تزئینات اضافی به دور است. در ساخت این بنای زیبا هم از معماری آتشکدههای پارسی هند و هم از بناهای فلات مرکزی ایران الهام گرفته شده است.
این بنا در باغی به همین نام محصور شده و اطراف ساختمان آن را چند ردیف از درختان احاطه کرده است. بنای اصلی این آتشکده چندین متر از زمینهای اطراف بالاتر در نظر گرفته شده است و برای دسترسی به آن باید از 8 پله بالا بروید. عدد 8 در آئین زرتشت عددی مقدس شمرده میشده و از این عدد در تعداد ستونها و پلههای بنا استفاده شده است. در سردر بنا، نماد فروهر و همچنین عبارت «اندیشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک» خودنمایی میکند. نمای این آتشکده همچنین کاشیکاریهای لاجوردی و زمینه آجری دارد و در ورودی آن نیز، 4 ستون سنگی تراش خورده به چشم میخورد.
در تالار اصلی این بنا عکسی از زرتشت به همراه عکسهای دیگری از این آئین دیده میشود. بازدیدکنندگان معمولی این جاذبه تاریخی، میتوانند آتش تاریخی را از پشت شیشهها تماشا نمایند. در کنار این سالن، همچنین یک موزه واقع شده که در آن آثاری برای معرفی آئینهای ایران باستان مانند جشن نوروز، جشن سده و دیگر مراسم باستانی گردآوری شده است. برای بازدید از این مکان باید از ورودیهای غربی استفاده کنید و ورودیهای شرقی بنا برای عبادت زرتشتیان در نظر گرفته شده است.
مکان آتشکده بهرام یزد
آتشکده بهرام یزد که به آتشکده وَرهُرام نیز معروف است، در سال 1378 خورشیدی در فهرست آثار ملی ثبت شده است. از ان زمان هر ساله گردشگران زیادی به خصوص در عید نوروز و دیگر اعیاد باستانی برای آشنایی با این آئین از این بنای زیبا دیدن میکنند. بهتر است بدانید که تنها بخشی از این بنا برای حفظ آرامش عبادتکنندگان، برای بازدید عموم مردم در نظر گرفته شده است. آتشکده بهرام یزد در شهر یزد و بلوار شهید منتظر قائم شهر و در خیابان آیتالله کاشانی واقع شده و برای دسترسی به آن میتوانید از وسایل نقلیه عمومی مانند اتوبوس نیز استفاده کنید.
